15 april 1945

De dag na de overval op Nederland, 11 mei 1940, trekt het Duitse leger zegevierend Heerenveen binnen. De eindeloos lange stoet van zwaar bewapende militairen te paard, vanaf het Poolse front rechtstreeks naar Nederland gedirigeerd, kondigde het begin aan van vijf bange bezettingsjaren. Van echte oorlogshandelingen is in Heerenveen nooit sprake geweest. Angstige tijden braken aan toen in de laatste oorlogsmaanden Duitse moordcommando's in het Friesche Haagje neerstreken, links en rechts mensen uit de illegaliteit oppakten, mishandelden en zonder proces ter dood brachten. We lichten hier een aantal verhalen uit de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog uit.

Het is 15 april 1945, dag van de bevrijding van de hele gemeente

Het is de nacht van 15 april: de Canadezen halen met een tank de opgehaalde hoofdbrug neer en de infanteristen trekken Heerenveen-Noord in, op zoek naar achtergebleven Duitsers. Vroeg in de ochtend rijden de eerste pantserwagens over de Hoofdbrug in noordelijke richting. De Duitsers hebben zich inmiddels teruggetrokken uit de dorpen in Aengwirden.

Tegen 6.00 uur trekt de NBS vanuit Oudeschoot Heerenveen binnen en even later ook de secties van de Kavelstrook. Heel de gemeente is bevrijd.

Een deel van de NBS rijdt door naar Joure, waar ze tegen 11.00 uur door de juichende bevolking worden binnengehaald. In Heerenveen wordt de Bijzondere Staat van Beleg afgekondigd. De gemeente valt onder het Militair Gezag. Ekke de Haan wordt tot waarnemend burgemeester benoemd.

Het illegale berichtenblad ‘De Koerier’ van hoofdredacteur J. Spiekhout brengt een speciaal bevrijdingsnummer uit, waarin ‘A word of welcome to our liberators’ is opgenomen. De Koerier raadt de lezers aan zich niet te buiten te gaan aan persoonlijke wraakoefeningen. “Een bijltjesdag-mentaliteit is verwerpelijk” schrijft het blad, dat de vrouwen er op wijst “dat de roes van dankbaarheid voor de bevrijding niet mag leiden tot een omgang die onze vrouwen onwaardig is.”

De NBS pakt diverse mensen op die zich op de één of andere wijze onjuist gedragen hebben in de oorlog. Zij worden eerst naar Oenemastate gebracht en vandaar naar de gevangenis achter Crackstate. Onder de arrestanten bevinden zich NSB-burgemeester Pater, die zich in het Duitse lazaret onder een bed verscholen had, en waarnemend burgemeester De Blinde. Onder grote publieke belangstelling wordt ook de gehate hoofdredacteur van het Nieuwsblad van Friesland, H. Steenaart, opgebracht. Vrouwen die omgegaan zijn met Duitse militairen worden kaalgeschoren en op een boerenwagen naar de gevangenis gebracht.

Bevrijd

“Er zijn dingen die men nooit vergeet. Nooit. Die laatste avond voor de bevrijding zaten wij met zestig man op een boerderij in Terband. Iedereen had zijn huis aan de weg verlaten en achtte het veiliger, diep in het land. Daar zaten we dan met het gevoel alsof we geopereerd moesten worden. Iedereen wenschte dat het gauw mocht gebeuren. Als het mes er dan toch in moest, dan maar dadelijk.

Aan de horizon brandde een boerderij. Een lange tong vuur likte de hemel. De avond viel snel in. Over de straatweg zag men een lange colonne Duitschers rijden door de schemering. Men hoorde ze meer dan men ze zag op hun gestolen fietsen zonder banden. Ze reden ratelend heen. Het leek op het geluid van een machinegeweer. Vluchtten zij? Daarna werd alles stil. Het was bijna donker en het silhouet van Heerenveen was nog vaag zichtbaar aan de hemel.

Toen gebeurde het. “Hoor!”, riep iemand en er was iets in zijn stem dat iedereen dwong te zwijgen. En door de ademloze nacht hoorden we een schor geluid. Het drong tot ons door over de landen. Het kwam uit Heerenveen. “Men schreeuwt Oranje Boven!”, brulde toen plotseling iemand onder ons. “Wij zijn bevrijd”, riep een ander. “Ja, ja het was “Oranje Boven”, riep men nu door elkaar. Toen viel er een ontroerende stilte. Maar ik, ach ik twijfel altijd op de juiste ogenblikken aan het geluk… Er stond een jonge boer naast mij. Zachtjes vroeg ik aan hem, dat niemand het horen mocht: “Vergist men zich niet? Zijn het niet de kikkers?”. Hij keek mij aan met groote oogen, alsof hij een ongepaste grap hoorde en zei niets. Maar in zijn blik las ik: die vent is gek.

Die avond sliep ik in het hooi met een hart vol twijfel in. En ontwaakte er weer mee. Maar daar kwam al een leverancier uit Heerenveen aan, die de Canadeezen zelf gezien had. En een paar uur later stond ik in het hart van de plaats. De tanks denderden door de straten, geweldig, majestueus. Het leken ijsbergen van metaal. Mijn vrouw stond boven op de steenen muur van de brug. Zij wierp met twee handen tegelijk kushanden naar de stalen monsters. Toen liep mijn hart over van geluk. Ik geloofde. Ook ik, ongeloovige Thomas.”

Uit: Heerenveense Koerier, 27 juni 1945. Column van Bertus Aafjes, die de laatste jaren van de oorlog ondergedoken zat in Terband.