Verhaal van Heerenveen

Droge turf en natte voeten: Heerenveen dankt zijn bestaan aan het veen en drie ‘heeren’. Zij richten in 1551 de Schoterlandse Veencompagnie op. De compagnie koopt 6.500 hectare hoogveen in Zuidoost Friesland aan en laat deze afgraven. Turf is in die tijd de belangrijkste brandstof. Heerenveen groeit snel: aan de verkoop van het ‘bruine goud’ is goed geld te verdienen. Rond 1750 voeren Gietersen – verveners uit Noordwest Overijssel – een nieuwe methode van vervening in. Met de baggerbeugel graven zij het veen tot ver onder de waterspiegel uit. De lage vervening heeft grote gevolgen. Er ontstaan uitgestrekte waterplassen. Storm en oeverafslag maken de veenplassen nog groter en overstromingen zijn het gevolg. De bevolking verarmt. Vierhonderd jaar turfwinning en de daaropvolgende inpoldering en ontginning hebben het landschap rond Heerenveen een geheel eigen karakter gegeven. Ontdek het verhaal van de rijke heren en het veen.

Een grietenij is een voorloper van de huidige Nederlandse gemeente met name in de provincie Friesland. Van het eind van de 16e eeuw tot 1851 waren er in Friesland in totaal 30 grietenijen. Het woord 'grietenij' betekent 'bestuur gebied van een grietman'. Wist u dat de grens van de grietenijen Aengwirden en Schoterland dwars door het centrum van Heerenveen liep? Op de Oude Koemarkt is nog steeds te zien waar de grens lag. Er bestond veel rivaliteit tussen de aangrenzende grietenijen. Zo mochten de cafés aan de ene kant van de grens langer open blijven, tot grote woede van de café-eigenaren aan de andere kant. Voor kwajongens kwam de grens goed uit. De politie van de ene grietenij had geen rechtsmacht in de andere grietenij. Dus na het uithalen van een streek hoefde de vlegel alleen maar de grens over te stappen om ermee weg te komen.

Onderdeel van het Heerenveen Museum, is het Ferdinand Domela Nieuwenhuis Museum. Een zeer sfeervol museum, waar u zich in de leefwereld waant van één van de meest boeiende personen uit de recente Nederlandse geschiedenis. Domela Nieuwenhuis (1846-1919), de vader van het Nederlandse socialisme, was de meest gehate en geliefde persoon van zijn tijd. De Friese veenarbeiders noemden hem 'us ferlosser'. Lees hier meer over Domela Nieuwenhuis.

Kunst, fietsen en doelpunten; er wordt van alles gemaakt in Heerenveen. Denk aan bekende bedrijven als Batavus, Nieuwe Weme en Koninklijke Smilde. Ook aan sportieve bezoekers is gedacht, zij kunnen hun hart ophalen bij oude wedstrijdonderdelen van ijsstadion Thialf (wie wil niet de rondebel luiden?) en de attributen van legende Abe Lenstra. Kunstliefhebbers kunnen wegdromen bij Jan Mankes, de broers Bottema, Willem van Althuis en Boele Bregman.

Op de zolder van pake viert de nostalgie hoogtij. U vindt er speelgoed en gebruiksvoorwerpen uit grootvaders tijd, een complete veenarbeiderswoning en het verhaal van de gruwelijke moord voorgevallen te Knollenburg, geschilderd op een smartlap. Een korte film laat de eerste solovlucht in Nederland zien: op 31 juli 1910 maakte luchtvaartpionier Clement van Maasdijk een vlucht van vier minuten boven Heerenveen. Op de museumzolder treft u ook informatie over Abe Lenstra en andere Heerenveense sporthelden.

De zolder van Pake zal gerenoveerd worden tot geschiedenisLab voor kinderen.

Vanuit de tentoonstellingsruimte loopt u een schijnbaar donkere ruimte in. Daar doemt een enorme maquette op. Met een oppervlakte van maar liefst 60m2 is onze ‘indoor’ stadsmaquette de grootste van heel Nederland. Spannende verlichting onthult slechts een deel van de straten en panden. Zo moet Heerenveen er uit hebben gezien als Johannes Holster, landmeter der eerste klasse van ’s Rijks Kadaster, in 1830 zijn intrek neemt in het Heerenlogement aan de Dracht. Het is zijn taak Heerenveen exact in kaart te brengen. Deze kaart is gebruikt als uitgangspunt voor de kleurrijke maquette. Er staan 365 panden, wat neerkomt op zo’n 80 procent van de totale bebouwing destijds. Veel groter was de veenkolonie rond 1830 niet. Het is een deftig ogend provinciestadje geworden met de identieke ‘holderhúskes’ op de Heerenwal, de riante patriciërswoningen in het centrum en de broodnodige herbergen en molens.

Zilversmeden waren echte ambachtslieden. Heerenveen heeft een rijke zilvergeschiedenis. Van 1616 tot 1813 werken maar liefst vijftig zilversmeden in het Friese Haagje. In opdracht van grietenij- en kerkbesturen, leden van adellijke families en gegoede burgers maken zij een keur aan prachtig versierde avondmaalsbekers, brandewijnkommen, lepels, gebruiksvoorwerpen, sieraden en accessoires. Deze zaal is mede mogelijk gemaakt met behulp van de Vrienden van het museum.

Vorstelijk Oranjewoud toont het lustoord dat de Friese Stadshouders er ooit stichtten. Het buiten moest omgetoverd worden in een lustoord naar Frans voorbeeld. Kosten noch moeite werden gespaard om ‘Paleis Oranjewoud’ de nodige allure te geven. Helaas is er niets meer van over, behalve in het museum, daar is precies te zien hoe het er moet hebben uitgezien.